Xây dựng hệ giá trị con người Việt Nam trong giai đoạn hiện nay

Ngày cập nhật: 31/12/2022 09:02:52 | Lượt xem: 389.0 | |

(Ảnh minh hoạ)

1. Việc xây dựng, phát huy và phát triển hệ giá trị và chuẩn mực con người ở nước ta hiện nay diễn ra trong bối cảnh mới cả trên phương diện quốc tế lẫn trong nước. Thứ nhất, nền kinh tế thị trường thế giới đã bước sang giai đoạn phát triển mới với nhiều đặc điểm, tính chất khác trước, trên nền tảng công nghiệp và các công nghệ mới. Thứ hai, cuộc cách mạng khoa học - công nghệ đang diễn ra mạnh mẽ làm thay đổi nhanh chóng các lực lượng sản xuất toàn cầu, các quan hệ xã hội từ cấp vĩ mô toàn cầu đến cấp vi mô trong từng gia đình. Thứ ba, quá trình toàn cầu hóa, dù vài năm gần đây xu hướng dân tộc chủ nghĩa trỗi dậy, vẫn tiếp tục diễn ra mạnh mẽ, không thể đảo ngược, đang tác động mạnh đến sự phát triển của các quốc gia, nhất là các nước đang phát triển, cả về phương diện cơ hội lẫn thách thức. Thứ tư, những vấn đề toàn cầu ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của các quốc gia và toàn nhân loại, vừa đang có thêm những nội dung và biểu hiện mới. Đại dịch COVID-19 làm đảo lộn nền kinh tế của nhiều  quốc gia và của thế giới chỉ là một ví dụ. Thứ năm, hòa bình, hợp tác, liên kết và phát triển vẫn là xu thế lớn, nhưng, cuộc đấu tranh giành quyền ảnh hưởng giữa các cường quốc, các quan hệ quốc tế diễn biến phức tạp, khó lường, cũng có thêm nhiều nội dung và biểu hiện mới. Tất cả những quá trình đó đang ảnh hưởng mạnh mẽ đến sự nghiệp phát triển con người và  xã hội ở nước ta.

Trong nước, sau hơn 35 năm đổi mới và phát triển, nền kinh tế thị trường đã có những bước phát triển nhanh và mạnh với nhiều đặc điểm khác trước. Kinh tế vĩ mô ngày càng ổn định vững chắc hơn, các cân đối lớn của nền kinh tế được bảo đảm, tốc độ tăng trưởng duy trì ở mức khá cao; lạm phát luôn được kiểm soát ở mức thấp; cơ cấu kinh tế bước đầu chuyển dịch sang chiều sâu; quy mô và tiềm lực nền kinh tế tăng lên, chất lượng tăng trưởng được cải thiện. Dịch bệnh và các nhân tố khác có ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế và nhiều mặt của đời sống xã hội. Nhưng không thể thay đổi đà phát triển của nó. Thế và lực của nước ta vững mạnh chưa từng có, nhưng cũng đang gặp phải nhiều thách thức khó vượt qua. Hội nhập kinh tế quốc tế được triển khai chủ động, tích cực, tạo không gian quan hệ rộng mở, tranh thủ được sự hợp tác, giúp đỡ của cộng đồng quốc tế, phát triển sâu, rộng trên nhiều cấp độ, đa dạng về hình thức, song phương, đa phương thế hệ mới; xuất, nhập khẩu, thu hút vốn đầu tư nước ngoài tăng mạnh, đóng góp tích cực vào tăng trưởng kinh tế và sự phát triển của đất nước. Vị thế, uy tín, vai trò của Việt Nam trong khu vực và trên thế giới ngày càng được nâng cao.

Hơn 35 năm qua, phát triển xã hội, văn hoá, con người cũng đã đạt nhiều kết quả quan trọng. Tầng lớp trung lưu gia tăng nhanh chóng; đội ngũ trí thức đông đảo chưa từng có trong lịch sử. Văn hoá phát triển ngày càng đa dạng về các lĩnh vực, loại hình, sản phẩm, đáp ứng nhu cầu mới, nhiều mặt của đời sống xã hội. Các giá trị quốc gia, văn hoá, gia đình, con người, cộng đồng tiếp tục được được kế thừa, bảo tồn và phát huy. Các giá trị văn hoá và con người trong lĩnh vực chính trị và kinh tế được coi trọng và bước đầu phát huy hiệu quả tích cực. Hoạt động giao lưu, hợp tác và hội nhập quốc tế về kinh tế, văn hoá không ngừng mở rộng và đi vào chiều sâu. Công cuộc xây dựng và phát triển con người có nhiều thành tựu vượt bậc. Những điển hình, tiên tiến, những tấm gương sáng trên tất cả các lĩnh vực học tập, lao động, chiến đấu, phục vụ Tổ quốc, nhân dân, chống dịch bệnh, khắc phục thiên tai, bão, lũ, trên khắp mọi miền đất nước trong những năm qua là những minh chứng phong phú, đa dạng về sự củng cố, phát huy và phát triển các giá trị con người Việt Nam trong thực tiễn.

2. Hệ giá trị con người là một cấu thành đặc biệt quan trọng trong hệ thống nhiều hệ giá trị Việt Nam khác nhau cùng tồn tại trong giai đoạn lịch sử hiện nay của đất nước. Trải qua hàng ngàn năm lịch sử , dân tộc Việt Nam đã tạo nên một hệ thống nhiều hệ giá trị khác nhau như: hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị xã hội, hệ giá trị gia đình, hệ giá trị cộng đồng, hệ giá trị tộc người, hệ giá trị đạo đức, hệ giá trị chính trị. v.v.. Tùy thuộc vào lĩnh vực, đối tượng, chủ thể, góc độ xem xét, mà mỗi một hệ giá trị đó lại bao hàm những giá trị khác nhau và có những cơ cấu, trình tự thứ bậc khác nhau. Nhưng trong hệ thống các hệ giá trị đó thì hệ giá trị con người bao giờ cũng là hệ giá trị trung tâm. Trong mối quan hệ với các hệ giá trị cơ bản như hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình, hệ giá trị cộng đồng,… thì hệ giá trị con người còn thể hiện là hệ giá trị cốt lõi với nhiều giá trị xuyên suốt các hệ giá trị khác. Hệ giá trị con người ẩn chứa, kết tinh, thấm đẫm, trong nhiều mặt, nhiều nội dung của các hệ giá trị khác.

Nếu hiểu theo nghĩa rộng, chung nhất, có thể coi hệ giá trị con người là những yếu tố tích cực, những phẩm chất, đặc tính, tính cách người, các nội dung, yêu cầu trong các quan hệ xã hội, thể hiện thực chất những quan hệ người (với tự nhiên, với người khác, với cộng đồng, với xã hội) được hình thành và trao truyền trong quá trình sinh tồn, phát triển có ý nghĩa tích cực, tốt đẹp, hữu ích, thúc đẩy sự phát triển con người và xã hội. Hệ giá trị con người còn là sản phẩm quá trình nhận thức của các chủ thể người khác nhau. Không có sự nhận thức và đánh giá của các chủ thể người thì các quan hệ người vẫn tồn tại mà không hề có ý nghĩa, vai trò, nghĩa là không có giá trị với con người. Nhận thức và hoạt động thực tiễn của con người càng phát triển thì hệ giá trị con người càng được khai mở, nội dung càng nhiều thêm, phong phú thêm, đa dạng hơn. Con người trong xã hội hiện đại đương nhiên biết đến, hiểu rõ nhiều giá trị hơn con người cổ đại.

Trong đời sống con người có nhiều loại phẩm chất, yếu tố, đặc tính, quan hệ xã hội khác nhau, từ quan hệ trong gia đình đến quan hệ ngoài xã hội, từ quan hệ với quá khứ đến quan hệ với hiện tại và tương lai.v.v.. Chính vì thế, hệ giá trị con người có nhiều giá trị cụ thể với nhiều nội dung khác nhau, có trật tự, thứ bậc khác nhau. Mỗi giá trị trong hệ giá trị con người, phụ thuộc vào điều kiện, hoàn cảnh cụ thể lại là một biến số. Có giá trị vĩnh hằng, dù vị trí trong thang bậc cũng không thể cố định, lại có giá trị chỉ là giá trị trong một giai đoạn lịch sử nào đó của con người. Sự thay đổi, khác biệt về vị trí, thang bậc trong hệ giá trị con người càng khiến cho việc xác định, xây dựng, phát huy và phát triển nó càng không dễ dàng.

Hệ giá trị con người được hình thành qua quá trình lịch sử lâu dài, được sàng lọc, gạt bỏ, bổ sung, tiếp biến và phát triển phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau. Hệ giá trị dù có biến đổi thường xuyên, liên tục, nhưng cũng có độ trễ so với những biến đổi của các điều kiện, hoàn cảnh lịch sử cụ thể, có tính ổn định tương đối, có sự bền vững, bất biến, “trường tồn” ở những mức độ và phạm vi nhất định. Hệ giá trị con người được lưu giữ, truyền bá từ thế hệ này qua thế hệ khác, trở thành tài sản, hành trang của các thế hệ, mang suốt cuộc đời. Nó trở thành thước đo suy nghĩ, hành vi, hoạt động của mỗi con người, cộng đồng trong xã hội, của từng thời kỳ lịch sử cụ thể, là “khuôn mẫu”, “chuẩn mực” để mỗi người và cả cộng đồng định hướng cho các suy tư, hành vi và hoạt động của mình. Nếu các suy tư, hành vi, hành động ấy, dù theo đúng khuôn mẫu, chuẩn mực ấy, nhưng mang lại hệ quả không tốt, không đáp ứng lợi ích chung hoặc riêng, không phù hợp với hiện tại hoặc tương lai thì những khuôn mẫu, chuẩn mực cụ thể, những giá trị đơn lẻ, hoặc những nội dung xác định của giá trị đó sẽ bị loại bỏ dần.

Hệ giá trị con người gồm nhiều giá trị cấu thành khác nhau. Ở mỗi giai đoạn phát triển của con người và xã hội thì hệ giá trị con người có những thay đổi nhất định. Điều đó lại dẫn đến sự thay đổi các chuẩn mực cụ thể trong đời sống con người và cộng đồng. Điều này không chỉ phụ thuộc vào bối cảnh, điều kiện khách quan, lĩnh vực nghề nghiệp, mà còn phụ thuộc vào các giai đoạn phát triển của chủ thể, phụ thuộc vào tiến trình chuyển biến của vòng đời con người. Vì thế, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu tiêu chí, giá trị, chuẩn mực của thiếu niên và nhi đồng (5 điều Bác Hồ dạy), khác với tiêu chí, giá trị, chuẩn mực của anh bộ đội, của lực lượng công an nhân dân. Việc xây dựng hệ giá trị con người trong thời kỳ mới hiện nay phải cụ thể hóa thành các tiêu chí, chuẩn mực, cho các từng lớp người, các lĩnh vực xã hội, các lứa tuổi khác nhau, trên cơ sở phương pháp của Chủ tịch Hồ Chí Minh trước đây.

Cho đến nay, cả về phương diện nhận thức lẫn thực tiễn, giới học thuật chúng ta chưa xác định chính xác được hệ giá trị con người với những chuẩn mực, tiêu chí cụ thể, được xã hội đồng thuận, để có thể khai thác, phát huy, phát triển trong thời kỳ mới hiện nay một cách phù hợp, hiệu quả tốt hơn. Một số học giả, nhà nghiên cứu, trong đó có cả người nước ngoài đã nêu lên một số nhận định về xã hội, con người Việt Nam - mà họ xem đó là những giá trị Việt. Nhưng nếu xem xét kỹ lưỡng thì thấy đúng ra đó mới chỉ là những đặc tính nhất định của con người hoặc xã hội Việt Nam ở một giai đoạn lịch sử nào đó chứ chưa phải toàn bộ những nội dung mà họ nêu đều đã là những giá trị Việt hay hệ giá trị con người Việt Nam.

3. Tại Hội nghị văn hóa toàn quốc, ngày 21/11/2021, Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đã đúc kết, khái quát các giá trị con người Việt Nam gồm: Yêu nước, đoàn kết, tự cường, nghĩa tình, trung thực, trách nhiệm, kỷ cương, sáng tạo. Đây có thể xem là những giá trị cơ bản, chủ yếu, cốt lõi trong hệ giá trị con người Việt Nam hiện nay. Những giá trị này vừa là kết tinh những truyền thống tốt đẹp hàng ngàn năm xây dựng và bảo vệ đất nước, vừa là yêu cầu, đòi hỏi con người Việt Nam đương đại phải thực hiện, phải tuân thủ, phải xem là khung khổ, khuôn mẫu, tiêu chí để suy nghĩ và hành động. Không ai có thể phủ nhận rằng yêu nước là một giá trị của con người Việt Nam, dù đó là con người Việt Nam trong lịch sử hay con người Việt Nam hiện nay. Đây là giá trị cốt lõi nhất, cơ bản nhất trong các giá trị cốt lõi, cơ bản của hệ giá trị con người. Đồng thời, nó cũng là giá trị muôn đời của các thế hệ mai sau. Cũng tương tự như vậy, các giá trị đoàn kết, tự cường, nghĩa tình, trung thực, trách nhiệm, kỷ cương, sáng tạo, cũng là những giá trị vừa mang tính truyền thống, vừa là chuẩn mực, tiêu chí cho suy nghĩ và hành động của mỗi người, mỗi cộng đồng và cả dân tộc trong cả hiện tại và tương lai. Chắc chắn rằng đây chưa phải là toàn bộ các giá trị con người Việt Nam trong giai đoạn đoạn hiện nay. Hệ giá trị con người Việt Nam còn nhiều giá trị khác nữa: Nhân ái, khoan dung; Anh hùng, dũng cảm; Hiếu học; Cần cù; Lạc quan; Trọng đạo lý. v.v..

Các hệ giá trị Việt Nam nói chung, hệ giá trị con người nói riêng, là một trong những nguồn lực nhân văn vĩ đại của quốc gia - dân tộc, là nguồn lực nội sinh đặc biệt. Các nguồn lực khác như tài nguyên, khoáng sản truyền thống, khi càng khai thác càng bị cạn kiệt; nếu không khai thác thì vẫn nguyên vẹn, không hao mòn, không tàn lụi. Các nguồn lực hệ giá trị nói chung, đặc biệt, nguồn lực hệ giá trị con người nếu không sử dụng, không khai thác, không khơi dậy và phát huy, nó sẽ không những không phát triển mà còn dần lu mờ, tàn lụi, suy giảm và mất dần vai trò, sức mạnh. Đó là nguồn lực rất đặc biệt, nếu liên tục dùng thì không bao giờ hết, không bao giờ cạn kiệt, nhiều thế hệ, nhiều chủ thể có thể cùng dùng, cùng khai thác. Chúng càng được khai thác, càng được khơi dậy, càng được phát huy, thì càng trở nên phát triển, nẩy sinh, phồn thịnh, càng bùng dậy mạnh mẽ. Chính vì thế các thế hệ, các chủ thể, cả hôm nay và ngày mai cần biết trân trọng, khơi dậy, khai thác, phát huy và phát triển nguồn lực nội sinh đặc biệt, vô giá này.

Hệ giá trị con người Việt Nam là nội dung cấu thành quan trọng nhất, quyết định nhất chất lượng nhân lực và nguồn lực con người trong mọi thời đại. Dù nhận thức và sử dụng có ý thức được vai trò của nó hay không thì đây vẫn là điều tất yếu. Hệ giá trị con người có mặt trong tất cả các cấu phần của nguồn lực con người, của nhân lực: thể lực, trí lực, tâm lực và kỹ lực (bao gồm kỹ năng và kỹ xảo, trong đó có “kỹ năng mềm” được đánh giá cao trong những thập niên gần đây). Hệ giá trị Việt Nam, đặc biệt là hệ giá trị con người, luôn tồn tại, tác động vào xã hội thông qua hoạt động của mỗi người, mỗi cộng đồng, mỗi chủ thể khác nhau trong toàn bộ hệ thống nhân lực và nguồn nhân lực. Nguồn nhân lực chất lượng cao trước hết là nguồn nhân lực có hàm lượng hệ giá trị con người và các hệ giá trị Việt Nam rất cao. Nếu muốn đột phá trong phát triển nguồn nhân lực và nguồn nhân lực chất lượng cao thì không thể không có giáo dục, trao truyền, khơi dậy, phát huy, phát triển hệ giá trị con người Việt Nam và các hệ giá trị Việt Nam khác.

Chiến lược phát triển đất nước trong giai đoạn 2021-2030 với tầm nhìn đến 2045 muốn thành công tất yếu phải phát huy cao độ tất cả các nguồn lực có thể có của dân tộc và thời đại. Trong đó có các nguồn lực nhân văn, mà đặc biệt quan trọng và quyết định là nguồn lực con người. Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư hiện nay thì nguồn lực này càng có ý nghĩa quyết định.

Khi nói về hệ giá trị con người hay về hệ giá trị Việt Nam theo nghĩa chung, trong tâm thức mọi người theo thói quen và tập quán, khía cạnh đạo đức được nhắc đến trước tiên. Trong cách hiểu chung hệ giá trị con người Việt Nam, các nội dung về đạo đức, về trách nhiệm đối với con người, cộng đồng luôn được chú trọng hơn. Trong hệ giá trị con người luôn có các giá trị văn hóa, các giá trị truyền thống, các giá trị đạo đức, các giá trị chung, phổ quát của nhân loại, của khu vực... Điều này có lẽ không chỉ do tập quán và thói quen truyền thống mà trong thực chất, thực tế, các giá trị đạo đức trong hệ giá trị con người Việt Nam có vai trò và có ảnh hưởng to lớn. Đứng ngay sau các giá trị đạo đức và rộng hơn nó là các giá trị văn hóa. Sức nặng của hệ giá trị văn hóa trong hệ giá trị con người là rất to lớn, bởi ảnh hưởng và tác động của nó đến con người và xã hội luôn hiện hữu, quyết định và chi phối sự biến đổi, phát triển và cả sự tồn vong của dân tộc - quốc gia. Đây chính là nét đặc thù để chúng ta xem xét và là điểm chúng ta cần hết súc lưu ý khi xây dựng hệ giá trị con người Việt Nam, cũng như khi khai thác, sử dụng và phát huy nó để phát triển đất nước, phấn đấu đến giữ thế kỷ XXI nước ta trở thành nước phát triển theo định hướng XHCN.

Trong hiện thực, nếu các hệ giá trị nói chung, hệ giá trị con người nói riêng bị biến động, lệch chuẩn, rối loạn thì xã hội đương nhiên là mất phương hướng, suy giảm niềm tin, bất ổn, rối ren. Sự xung đột giữa các giá trị cũ sắp bị loại bỏ hoặc bị loại bỏ từng phần với các giá trị mới khiến cho xã hội mất định hướng giá trị; các hành vi, hoạt động của những con người, bộ phận dân cư khác nhau sẽ được đánh giá, định vị, theo những chuẩn mực, khung mẫu khác nhau. Tình hình đó dẫn đến sự xung đột trong định hướng, đánh giá và niềm tin, tạo nên sự rối loạn của xã hội. Những thang bậc đúng sai, tốt xấu, có lợi, có hại,… đối với cộng đồng, cá nhân, có thể bị đảo lộn. Trong những thời đoạn như vậy, vai trò của tầng lớp tinh hoa của xã hội, của truyền thông là rất quan trọng. Nếu họ không đảm đương được trách nhiệm định hình giá trị, xác lập, củng cố vai trò các giá trị và hệ giá trị con người, nhanh chóng điều chỉnh định hướng phù hợp với xu thế phát triển, thì xã hội sẽ rối ren hơn, hệ lụy nặng nề kéo dài hơn.

4. Về thực trạng xây dựng, phát huy và phát triển hệ giá trị con người trong giai đoạn hiện nay cần lưu ý mấy điểm sau đây.

Thứ nhất, từ trước đến nay, trong các tài liệu, kể cả Văn kiện Đảng những nhiệm kỳ gần đây đều đã nhấn mạnh điểm nghẽn của sự phát triển đất nước nói chung và của tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa hóa là nguồn nhân lực; đột phá của sự phát triển cũng là nguồn nhân lực, đặc biệt là nguồn nhân lực chất lượng cao - hiện đang là điểm nghẽn đối với sự phát triển đất nước. “Nghẽn” về khơi dậy, khai thác, phát huy, phát triển hệ giá trị con người và hệ giá trị Việt Nam, là nội dung rất quyết định trong phát triển nguồn nhân lực và nguồn nhân lực chất lượng cao, lại chưa được nghiên cứu, chưa được nhận thức, và chưa được thể hiện thành chính sách, giải pháp cụ thể. Hai nhiệm kỳ Đại hội Đảng gần đây đã chú ý nhiều hơn, nhưng chưa triển khai được bao nhiêu. Cần nhận thức rằng đây là khiếm khuyết, thiếu sót chủ quan quan trọng cần được khắc phục sớm. Nếu không chú ý đến điểm trọng yếu này thì không thể có đột phá trong phát triển nhân lực và nguồn nhân lực, do vậy đất nước cũng chưa thể có đột phá trong phát triển.

Thứ hai, tất cả các chủ trương chính sách về con người và về nguồn nhân lực, nhân lực cho đến nay vẫn chưa chú ý đến hệ giá trị con người và hệ giá trị Việt Nam, càng chưa chú ý trực tiếp đến khơi dậy, khai thác, phát huy, phát triển các hệ giá trị đó trong việc đẩy nhanh sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, thực hiện các mục tiêu kinh tế - xã hội, phát triển bền vững. Đại hội Đảng các kỳ gần đây đếu nhấn mạnh vai trò chủ thể của con người, xem con người là mục tiêu, động lực, con người là trung tâm, là mục tiêu của sự phát triển. Nhưng vai trò chủ thể, động lực của con người lại bị quy định bởi các hệ giá trị mà con người mang trong mình, lại không được nói đến. Xây dựng và phát triển con người mà không nói đến xây dựng và phát huy các hệ giá trị nói chung, hệ giá trị con người nói riêng cũng là thiếu sót quan trọng, rất cần sớm được khắc phục.

Thứ ba, hệ giá trị con người và hệ giá trị Việt Nam là một trong những nội dung cốt lõi nhất của xây dựng phát triển con người, phát triển nguồn nhân lực trong giai đoạn hiện nay. Các hệ giá trị đó đều trực tiếp hoặc gián tiếp tạo ra các sản phẩm có giá trị và có thể tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu. Trong thực tế, giá trị của các sản phẩm không thể không có sự tham gia của các hệ giá trị Việt Nam, nhất là hệ giá trị con người. Công nghiệp điện ảnh, du lịch văn hóa, du lịch tâm linh, lịch sử, sinh thái. v.v.. là những ví dụ về hệ giá trị Việt Nam tạo nên giá trị của cải vật chất. Trong điều kiện kinh tế thế giới bước sang giai đoạn phát triển mới với đặc tính mới là hao mòn giá trị, hao mòn vô hình, nhanh hơn hao mòn hữu hình thì sự tham gia của các hệ giá trị con người, hệ giá trị văn hóa và hệ giá trị quốc gia có vai trò rất đặc biệt đối với việc tham gia chuỗi giá trị toàn cầu trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển kinh tế thị trường hiện đại.

Thứ tư, trong hiện thực, chúng ta đang “khủng hoảng” hệ giá trị con người ở những mức độ khác nhau. Suy thoái về tư tưởng, phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống, tư duy, của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên trong thời gian qua là minh chứng rõ ràng cho điều đó. Việc xác định, xây dựng và phát huy các hệ giá trị văn hóa, con người là rất cần kíp, rất quan trọng, rất có ý nghĩa đối với việc phòng chống tham ô, tham nhũng, tiêu cực hiện nay. Xác lập và xây dựng, phát huy các hệ giá trị sẽ củng cố sự ổn định xã hội, đảm bảo an ninh con người, “giảm sốc” cho các biến động kinh tế, xã hội, chính trị, tư tưởng… giúp con người và xã hội “vững vàng”, bản lĩnh hơn, định hướng tốt hơn, hiệu quả hơn trước mọi biến động, khủng hoảng của đời sống.

Thứ năm, cá nhân, gia đình, nhà trường, xã hội là những chủ thể xã hội đặc biệt quan trọng trong việc hình thành hệ giá trị con người. Các chủ thể xã hội này có chức năng, vai trò đặc biệt, to lớn trong việc khơi dậy, trao truyền, bồi đắp, phát triển, tiếp biến và phát huy, hệ giá trị con người, các hệ giá trị Việt từ thế hệ này qua thế hệ khác, từ cá nhân, cộng đồng này qua cá nhân, cộng đồng khác. Sự kết nối liên hoàn vai trò giáo dục hệ giá trị con người của các chủ thể cá nhân, gia đình, nhà trường, xã hội đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc tiếp nhận, hình thành, và phát triển các hệ giá trị Việt Nam nói chung và hệ giá trị con người nói riêng, đặc biệt là giữa các thế hệ trẻ. Trong quá trình chuyển đổi  của đất nước, đang xuất hiện sự “đứt gãy”, gián đoạn về giáo dục, trao truyền hệ giá trị con người giữa các thế hệ. Trước đây công việc này, chủ yếu do gia đình đảm nhận. Ngày nay, trẻ em - nhất là trẻ em ở các thành phố, khu công nghiệp - thời gian ở trường, giao tiếp với cô thầy, bạn bè, học tập kiến thức nhiều hơn ở nhà với ông bà, bố mẹ, anh chị em. Trong khi nhà trường chưa sẵn sàng, chủ động với giáo dục các hệ giá trị thì vai trò, chức năng của gia đình về việc này đang bị rút bỏ. Đây là khuyết khuyết lớn cần phải nhanh chóng được khắc phục càng sớm càng tốt.

Thứ sáu, trong giai đoạn Đổi mới, mặc dù Đảng đã xác định con người là mục tiêu, là động lực, là trung tâm của sự phát triển; công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội đều phải do con người, vì con người. Nhưng, trong thực tế, chủ trương đó vẫn chưa được các chủ thể xã hội khác nhau thực sự xem con người, nhân lực là khâu quyết định; Đảng chưa có nghị quyết riêng về xây dựng và phát triển con người, dù tất cả các nghị quyết đều có nói về con người. Đã đến lúc cần có một nghị quyết chuyền đề về xây dựng và phát triển con người với đầy đủ các nội dung phong phú về con người đối với phát triển bền vững đất nước đến 2030 và tầm nhìn đến 2045. Trong đó các hệ giá trị Việt Nam nói chung, hệ giá trị con người Việt Nam nói riêng, là những nội dung cơ bản không thể thiếu.

Theo đó, động lực, nội dung cốt lõi của xây dựng và phát triển con người trong giai đoạn hiện nay chính là xác lập, khơi dậy và phát huy các hệ giá trị con người, gia đình, cộng đồng, văn hóa, quốc gia trong mỗi con người, mỗi chủ thể xã hội khác nhau. Mô hình và chiến lược, phương thức, giải pháp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển nhanh và bền vững đất nước từ nay cho đến 2030, tầm nhìn đến 2045, phải gắn kết thực sự với chiến lược xây dựng và phát triển con người với những nội dung về các hệ giá trị Việt. Sự nghiệp xây dựng, phát triển bền vững đất nước không thể thành công nếu không có những con người, và nhân lực tương ứng. Sẽ là sai lầm nếu chỉ nhấn mạnh vào khía cạnh kỹ thuật, công nghệ mà xem nhẹ khía cạnh con người, nhân lực, hệ giá trị./.

PGS. TSKH. LƯƠNG ĐÌNH HẢI
Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam

(