Quá trình hình thành và phát triển
SƠ LƯỢC VỀ QUÁ TRÌNH CHIẾN ĐẤU VÀ TRƯỞNG THÀNH
CỦA LỰC LƯỢNG CÔNG AN TỈNH GIA LAI
CỦA LỰC LƯỢNG CÔNG AN TỈNH GIA LAI
1. Ngày 19/8/1945, Cách mạng tháng Tám thành công, chính quyền về tay nhân dân. Nhiệm vụ quan trọng và cấp bách đối với chính quyền nhân dân non trẻ lúc này là trấn áp bọn tay sai thân Nhật, Pháp, quan lại phong kiến, chống hoạt động phá hoại của bọn phản cách mạng; giữ gìn trật tự ở tỉnh lỵ và các vùng lân cận; bảo vệ Đảng và chính quyền nhân dân. Trong bối cảnh đó, lực lượng Công an Gia Lai được gấp rút thành lập, gồm 2 ty: Ty Trinh sát do đồng chí Nguyễn Xuân phụ trách, làm nhiệm vụ điều tra, phát hiện trừng trị các hoạt động phá hoại của bọn phản cách mạng; Ty Cảnh sát do đồng chí Phạm Thuần làm Trưởng ty, có nhiệm vụ giữ gìn trật tự ở Tỉnh lỵ và các vùng lân cận.
Thi hành Sắc lệnh số 23/SL ngày 21/02/1946 của Chủ tịch Hồ Chí Minh về việc thành lập Việt Nam Công an vụ và Nghị định số 121/NĐ ngày 18/4/1946 của Bộ Nội vụ (nay là Bộ Công an) về tổ chức của Việt Nam Công an vụ, Ty Công an Gia Lai được thành lập trên cơ sở hợp nhất Ty Cảnh sát và Ty Trinh sát, do đồng chí Phạm Thuần làm Trưởng ty. Tổ chức Ty Công an gồm 03 bộ phận (Văn phòng, Ban Chính trị, Ban Trật tự), cấp huyện thành lập tổ chức Công an Pleiku, An Khê và Cheo Reo, các xã và thị trấn do chính quyền đảm đương việc giữ gìn an ninh, trật tự.
Ngay sau khi ra đời, Công an Gia Lai nhanh chóng tổ chức phân loại, xử lý các đối tượng của chế độ cũ; triển khai nắm tình hình, xây dựng cơ sở bí mật tại các địa bàn; giữ gìn an ninh, trật tự, bài trừ trộm cắp, lưu manh; bố trí canh gác bảo vệ các cơ quan, bảo vệ tuyệt đối an toàn các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước vào công tác tại tỉnh, bảo vệ an toàn cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên trên cả nước tại Gia Lai vào ngày 23/12/1945 và Đại hội các dân tộc thiểu số miền Nam diễn ra tại Pleiku vào ngày 19/4/1946.
2. Giai đoạn 1946 - 1954: Tiếp tục phát huy kết quả đạt được, trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp, lực lượng Công an Gia Lai luôn nêu cao tinh thần đấu tranh cách mạng, kiên cường vượt qua mọi khó khăn, thử thách, quyết tâm bám dân, bám làng xây dựng cơ sở, xây dựng lực lượng cách mạng, giáo dục toàn dân củng cố khối đoàn kết kháng chiến. Trong năm 1947 - 1948, lực lượng Công an Gia Lai cùng các đội công tác của tỉnh phát triển từ 73 làng có chính quyền lên đến 214 làng. Năm 1951, Công an phối hợp với du kích Đăk Bớt phá đồn điền Sa Mát, phá khu tập trung 23 làng, đưa dân làng trở về buôn rẫy, phá các ổ vũ trang của địch, xây dựng làng kháng chiến ở Nam An Khê. Năm 1951 - 1952, tất cả các đội công tác vùng sau lưng địch xây dựng được 20 làng chiến đấu ven đường 19 và dọc sông Ayun, phá tan nhiều ổ vũ trang nguy hiểm của địch.
Bên cạnh đó, lực lượng Công an Gia Lai cũng tăng cường lực lượng làm công tác bảo vệ nội bộ chống địch đưa người vào các cơ quan ta, rà soát lại đội ngũ cán bộ, làm trong sạch nội bộ; giáo dục nhân dân nâng cao ý thức bảo mật, phòng gian; đồng thời tổ chức điều tra, phân loại đối tượng đang cộng tác hoặc đã cộng tác với địch để điều tra, xử lý.
Chiến dịch Đông Xuân 1953 - 1954, lực lượng Công an Gia Lai mở các cuộc vận động nhân dân phòng gian, bảo vệ bí mật vùng căn cứ kháng chiến; nắm tình hình bọn gián điệp, phản động; điều chuyển số đối tượng nghi vấn ra khỏi địa bàn trọng điểm trong hành lang tiến quân của bộ đội ta; phối hợp các đơn vị quân đội diệt tề, trừ gian, phá khu dồn dân, tiêu trừ các ổ vũ trang “Goum” của địch; bảo vệ an toàn khu căn cứ của tỉnh. Đặc biệt, lực lượng Công an Gia Lai đã góp phần tích cực cùng quân và dân Gia Lai tiêu diệt binh đoàn cơ động GIM 100 Âu Phi mạnh nhất của địch, cắt đứt các đường nối liền thị xã Pleiku, giải phóng vùng nông thôn thị trấn An Khê, bao vây Cheo Reo, chặn đánh một bộ phận địch rút khỏi Pleiku, diệt và bắt sống 500 tên, cô lập hoàn toàn thị xã Pleiku khi Hiệp định Genève được ký kết.
3. Giai đoạn 1954 - 1975: Sau khi Hiệp định Genève được ký kết, đế quốc Mỹ đưa Ngô Đình Diệm về miền Nam lập chính phủ bù nhìn, thiết lập bộ máy cai trị, đô hộ miền Nam Việt Nam. Lực lượng Công an Gia Lai tích cực phát động phong trào quần chúng tấn công và nổi dậy, diệt ác, phá kìm, giáo dục, cải tạo bọn tề ngụy, phá kế hoạch bình định của địch, giành và giữ vững quyền làm chủ của nhân dân. Chú trọng củng cố, xây dựng và phát triển lực lượng An ninh từ tỉnh đến huyện, xã; xây dựng, phát triển cơ sở an ninh ở các buôn làng, trong một số ấp chiến lược. Giai đoạn 1954 - 1972, lực lượng Công an Gia Lai góp phần cùng quân, dân Gia Lai nói riêng, cả nước nói chung đánh bại chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” (1961 - 1965), “Chiến tranh cục bộ” (1965 - 1968) và “Việt Nam hóa chiến tranh” (1969 - 1972) của đế quốc Mỹ. Đặc biệt, sau cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân năm 1968, ta buộc Mỹ phải chấm dứt không điều kiện chiến tranh phá hoại bằng không quân ở miền Bắc, ngồi vào bàn đàm phán và buộc phải ký Hiệp định Pari về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam (27/01/1973).
Được chính quyền Mỹ tăng cường lực lượng giúp đỡ về mọi mặt, Nguyễn Văn Thiệu một mặt tuyên bố không chấp nhận Hiệp định Pari, một mặt tiến hành kế hoạch “tràn ngập lãnh thổ” hòng xóa bỏ thế “da báo” và chiếm lại các địa bàn xung yếu. Thực hiện chỉ thị của Bộ và Tỉnh ủy, Công an Gia Lai đẩy mạnh công tác tấn công chính trị; tăng cường kiểm soát, bí mật chốt giữ các vị trí chiến lược, chống địch lấn chiếm, đồng thời phát động quần chúng nâng cao cảnh giác bảo mật, phòng gian, kết hợp các cuộc động viên chính trị của Đảng. Bên cạnh đó, các đội trinh sát vũ trang và trinh sát An ninh đẩy mạnh nhiệm vụ diệt ác, phá kìm, phối hợp quân và dân ngăn chặn âm mưu cài cắm gián điệp, biệt kích gây rối ở vùng giải phóng, đồng thời tập trung xây dựng cơ sở trong vùng địch, nhất là cơ sở điệp báo.
Cùng quân và dân các dân tộc trong tỉnh, Công an Gia Lai nhanh chóng triển khai các mặt công tác nhằm phục vụ tốt nhất cho cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân năm 1975. Khẩn trương tổ chức nắm diễn biến tư tưởng ngụy quân, ngụy quyền, các phe phái đối lập, bọn cầm đầu trong sắc tộc, các tôn giáo, âm mưu của địch phá hoại tài sản, công sở khi chúng thất bại, rút chạy; vẽ sơ đồ và đánh dấu các nơi đóng quân, các cơ quan quan trọng của địch, các mục tiêu chiếm lĩnh của lực lượng An ninh; theo dõi, bảo vệ hành lang, chuẩn bị lương thực, vật chất, phương tiện, vũ khí sẵn có. Đối với các vùng được giải phóng, lực lượng An ninh chuẩn bị kế hoạch phát động quần chúng; hỗ trợ nhân dân vùng địch kiểm soát nổi dậy diệt ác, phá kìm, kết hợp chặt chẽ phong trào quần chúng với công tác bảo mật, phòng gian, tiếp tế, ủng hộ, dẫn đường cho bộ đội ta vào nội thị.
Ngày 17/3/1975, Gia Lai hoàn toàn được giải phóng, Công an Gia Lai kịp thời huy động lực lượng từ các mũi, các tổ công tác tiến vào thị xã, thị trấn chiếm lĩnh các mục tiêu như: Bộ Chỉ huy Cảnh sát Pleiku, Trung tâm cải huấn, Cơ quan Đại đội Cảnh sát dã chiến 202, Trụ sở Đảng Dân chủ, Trụ sở cơ quan CIA, Ty Sắc tộc, Ty Dân vận, Ty Chiêu hồi, Ty Chiến tranh tâm lý; đồng thời phối hợp các lực lượng quân sự địa phương tổ chức tuần tra canh gác, bảo vệ các cơ quan đầu não của tỉnh, bảo vệ các mục tiêu sau khi chiếm lĩnh. Ra lệnh giới nghiêm; tổ chức các tổ trinh sát, Cảnh sát, An ninh vũ trang tuần tra lưu động; đặt các đồn và trạm kiểm soát phục kích dọc đường 14, 19, số 7A (nay là Quốc lộ 25) chặn không cho địch rút chạy. Tổ chức đưa hàng vạn đồng bào di tản trở về nơi cư trú. Kịp thời truy quét bọn tàn binh và bảo vệ, thu hồi tài sản cho Nhà nước và nhân dân.
4. Giai đoạn từ năm 1975 đến nay: Ngày 30/4/1975, miền Nam hoàn toàn giải phóng, đất nước thống nhất, lực lượng Công an Gia Lai bước vào trận chiến mới đầy khó khăn, thử thách, với nhiều gian khổ, hy sinh. Phát huy truyền thống vẻ vang, Công an Gia Lai nhanh chóng kiện toàn tổ chức, củng cố về mọi mặt, triển khai đồng bộ các mặt công tác công an, góp phần thực hiện nhiệm vụ chính trị mới được Đảng, Nhà nước và nhân dân giao phó.
Dưới sự lãnh đạo trực tiếp, tập trung, thống nhất của Đảng ủy Công an Trung ương, Bộ Công an, Tỉnh ủy, Ủy ban nhân dân tỉnh; sự phối hợp chặt chẽ của các lực lượng vũ trang, các cấp, các ngành, Công an Gia Lai nhanh chóng mở chiến dịch truy quét tàn quân ngụy và FULRO ngoài rừng; tổ chức cho binh lính, sĩ quan, nhân viên ngụy quyền, các đảng phái phản động ra trình diện; đấu tranh chống phản động lợi dụng tôn giáo; tổ chức đăng ký hộ khẩu, cấp giấy thông hành cho hàng vạn đồng bào di tản trở về; tổ chức tuần tra 24/24h ở nội, ngoại ô thị xã và một số địa bàn trọng điểm; bố trí lực lượng bám địa bàn phát hiện, ngăn chặn kịp thời các hành động phá hoại, gây rối trị an; kịp thời truy xét, xử lý các loại tội phạm. Chiến công điển hình, có ý nghĩa chính trị - xã hội to lớn của lực lượng Công an Gia Lai thời kỳ này là đấu tranh khám phá 17 tổ chức phản động mới, với gần 1.000 đối tượng, ngăn chặn được âm mưu manh động của bọn phản cách mạng, góp phần giữ vững an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội, phục vụ tốt các mặt công tác trọng tâm của tỉnh.
Từ năm 1986, đất nước ta nói chung, tỉnh Gia Lai nói riêng tiến hành công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong bối cảnh mô hình chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu sụp đổ, chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch ráo riết thực hiện chiến lược “diễn biến hòa bình” nhằm xóa bỏ chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam với phương thức, thủ đoạn thâm độc.
Quán triệt chủ trương của Đảng, sự lãnh đạo của Bộ Công an, Tỉnh ủy, UBND tỉnh, Công an Gia Lai khẩn trương triển khai thực hiện các mặt công tác, tập trung lực lượng, phối hợp chặt chẽ với các ngành, các cấp tổ chức truy quét bọn phản động FULRO, tiêu diệt nhiều đối tượng ngoan cố và bức hàng hàng ngàn tên khác, bóc gỡ hàng ngàn cơ sở ngầm ở các buôn làng, góp phần chấm dứt hoạt động vũ trang của tổ chức FULRO trên địa bàn tỉnh Gia Lai vào năm 1992. Bên cạnh đó, công tác đấu tranh chống địch lợi dụng tôn giáo, chống gián điệp... ngày càng phát huy hiệu quả, góp phần làm thất bại một bước âm mưu “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch. Công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm hình sự, kinh tế, công tác quản lý hành chính tiếp tục được duy trì, củng cố, đạt kết quả cao.
Từ năm 2001 đến nay, tình hình an ninh, trật tự trên địa bàn tỉnh tại một số thời điểm diễn biến phức tạp. Các thế lực thù địch, tổ chức phản động FULRO lưu vong đẩy mạnh hoạt động tuyên truyền, kích động đồng bào dân tộc thiểu số hoạt động chống phá chính quyền, thành lập “Nhà nước Degar tự trị”, gây ra 02 vụ bạo loạn chính trị vào năm 2001 và 2004, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tình hình an ninh, trật tự trên địa bàn. Cùng với đó, các hoạt động chống phá trên lĩnh vực tôn giáo, nông thôn, văn hóa, tư tưởng tiềm ẩn nhiều yếu tố dễ phát sinh phức tạp. Hoạt động của các loại tội phạm có xu hướng gia tăng; xuất hiện nhiều đối tượng hoạt động tội phạm chuyên nghiệp, lưu động, theo đường dây, tổ chức; tai nạn giao thông và các vi phạm pháp luật khác có nhiều diễn biến phức tạp.
Đứng trước những khó khăn, thử thách, lực lượng Công an Gia Lai luôn thấm nhuần tư tưởng cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đoàn kết thống nhất, chủ động tham mưu cấp ủy, chính quyền các cấp triển khai thực hiện tốt các Nghị quyết của Đảng về công tác công an trong tình hình mới; tổ chức thực hiện có hiệu quả “Chiến lược bảo vệ an ninh quốc gia”, “Chương trình quốc gia phòng, chống tội phạm”; “Chương trình quốc gia phòng, chống tội phạm ma túy”, đẩy mạnh phong trào toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc,...
Lực lượng Công an Gia Lai tham mưu đề xuất, phối hợp và trực tiếp phát hiện, đấu tranh, xóa bỏ hàng trăm khung FULRO, “Tin lành Degar”, điểm nhóm phục hồi hoạt động, xử lý hàng ngàn đối tượng; tổ chức đấu tranh, giải quyết ổn định 02 vụ bạo loạn chính trị năm 2001, 2004, bắt giữ hàng trăm đối tượng, thu giữ nhiều tài liệu phản động. Chủ động triển khai công tác nắm tình hình, kịp thời đấu tranh ngăn chặn các hoạt động lợi dụng tôn giáo vi phạm pháp luật; tăng cường công tác vận động quần chúng, nhất là việc tuyên truyền về chính sách đại đoàn kết toàn dân, chính sách dân tộc, chính sách tôn giáo của Đảng và Nhà nước; giải quyết dứt điểm những vụ việc, vấn đề liên quan đến tranh chấp, khiếu kiện trong nhân dân, nhất là các vụ việc tụ tập đông người khiếu kiện, gây rối trật tự công cộng. Tăng cường công tác bảo vệ an ninh nội bộ, an ninh kinh tế, an ninh văn hóa - tư tưởng, trọng tâm là bảo vệ an toàn các kỳ Đại hội Đảng các cấp, bầu cử Quốc hội, Hội đồng nhân dân trên địa bàn tỉnh; bảo vệ các cơ quan đầu não, các công trình trọng điểm và các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước đến thăm, làm việc tại địa phương.
Trong công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm, giữ gìn trật tự an toàn xã hội, Công an Gia Lai đã chủ động mở nhiều đợt cao điểm tấn công trấn áp các loại tội phạm; điều tra, làm rõ trên 20.000 vụ phạm pháp hình sự, bắt hàng chục ngàn đối tượng; triệt phá trên 200 nhóm với trên 1.000 đối tượng; bắt, xử lý hàng trăm vụ, với hàng ngàn đối tượng phạm tội về ma túy; triển khai thực hiện tốt công tác đăng ký, quản lý cư trú, quản lý ngành nghề kinh doanh có điều kiện về an ninh, trật tự,...; tăng cường tuyên truyền, vận động quần chúng nhân dân giao nộp hàng ngàn vũ khí, công cụ hỗ trợ; phát huy vai trò của quần chúng nhân dân trong thực hiện “Tự phòng, tự quản về an ninh, trật tự”; nâng cao hiệu quả công tác quản lý giáo dục người phạm tội và tệ nạn xã hội tại cộng đồng dân cư.
Ngày 22/6/2025, Bộ Công an có Quyết định số 5140/QĐ-BCA, ngày 22/6/2025 về việc sáp nhập Công an tỉnh Bình Định và các tổ chức trực thuộc vào Công an tỉnh Gia Lai, gồm 27 đơn vị cấp phòng và 135 đơn vị Công an cấp xã, phường, có hiệu lực hoạt động từ ngày 01/7/2025.
Trải qua quá trình xây dựng, chiến đấu và trưởng thành, lực lượng Công an Gia Lai đã lập nhiều thành tích xuất sắc trong công tác bảo vệ an ninh quốc gia, giữ gìn trật tự, an toàn xã hội. Dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào, dù khó khăn, gian khổ, các thế hệ cán bộ, chiến sĩ Công an Gia Lai vẫn luôn tận trung với nước, tận hiếu với dân, sẵn sàng chiến đấu, hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì cuộc sống bình yên và hạnh phúc của nhân dân. Những tấm gương hy sinh anh dũng đó đã tô thắm thêm truyền thống vẻ vang của lực lượng CAND. Với những chiến công và thành tích đã đạt được, Công an tỉnh Gia Lai vinh dự được Đảng, Nhà nước tặng thưởng 02 Huân chương Hồ Chí Minh (cho tập thể Gia Lai cũ và Bình Định trước đây), Huân chương Quân công hạng Nhất, 02 Huân chương Giải phóng hạng Nhì, 08 Huân chương Giải phóng hạng Ba, 01 Huân chương Bảo vệ Tổ quốc hạng Ba, 01 Huân chương Chiến công hạng Nhất, 01 Huân chương Chiến công hạng Ba; 01 tập thể được phong tặng danh hiệu Anh hùng trong thời kỳ đổi mới. Bên cạnh đó, hàng trăm lượt tập thể và cá nhân được tặng thưởng Huân, Huy chương các loại và nhiều phần thưởng cao quý khác.
Công an tỉnh Gia Lai tự hào đã góp phần tô thắm lá cờ truyền thống của CAND Việt Nam và tiếp tục phát huy truyền thống trong sự nghiệp bảo vệ An ninh Tổ quốc.